OBLICZA NICOŚCI. Z DZIEJÓW NIHILIZMU EUROPEJSKIEGO W XIX WIEKU

Oblicza nicości. Z dziejów nihilizmu europejskiego w XIX wieku

Jan Wasiewicz

Wrocław : UWr, 2010

ss. 487

Format A5

Oprawa twarda z obwolutą

ISBN 978-83-229-3066-3

Konstytutywnym wymiarem wielorakich form, postaci i masek nihilizmu jest „doświadczenie” nicości. Autor wyróżnia pięć podstawowych typów takiego doświadczenia: 1) doświadczenie mocy negacji czy też siły negatywności, 2) doświadczenie różnorako rozumianego braku: sensu, prawdy, dobra, wartości, tego, co święte (sacrum, boskości, Boga), 3) doświadczenie problematyczności, 4) doświadczenie marności świata, wreszcie 5) doświadczenie nicości absolutnej. Następnie ukazuje, jak te doświadczenia aktualizowały się w dziewiętnastowiecznej kulturze na polu filozofii, literatury, polityki i religii. Rozpoczynając rozważania od debaty na temat nihilistycznych konsekwencji idealizmu w filozofii i literaturze niemieckiej na przełomie XVIII i XIX w., autor kontynuuje swoją analizę, śledząc nihilistyczne wątki w twórczości i działalności dziewiętnastowiecznych filozofów, literatów i działaczy społecznopolitycznych, takich jak m.in.: Max Stirner, młodohegliści, Kierkegaard, Schopenhauer, Leopardi, Mainländer, Turgieniew, Pisariew, Nieczajew i Dostojewski, kończąc na Nietzschem, punkcie zwrotnym w dziejach nihilizmu w obydwu wyróżnionych przez autora sposobach rozumienia tych dziejów, tj. z jednej strony jako dziejów różnorakich form doświadczania nicości, z drugiej jako dziejów dyskusji o tych doświadczeniach, czyli historii debaty nad nihilizmem.

Spis treści:

WSTĘP
ROZDZIAŁ I: NIHILIZM AD PORTAS: IDEALISTYCZNO-ROMANTYCZNA UWERTURA (PRZEŁOM XVIII I XIX WIEKU)

• Uwagi wstępne
• Narodziny nihilizmu z ducha idealizmu: Jacobi i Fichte
• Niespełnione "zadanie nihilizmu": Hegel i Schelling
• Domniemany "logiczny nihilizm" Hegla
• Realny idealizm Schellinga jako "absolutny nihilizm"
• Nihilizm a la mode romantique: wybrani przedstawiciele i krytycy
• William Lovell Tiecka
• Hyperion Holderlina
• "Poetycki nihilizm" według Jeana Paula
• Nihilistyczne aspekty "kryzysu kantowskiego" Kleista oraz Herderowska krytyka kantyzmu w Kalligone
• Straże nocne Bonawentury

ROZDZIAŁ II: "WIDMO KRĄŻY PO EUROPIE - WIDMO NIHILIZMU": DZIEJE NIHILIZMU OD LAT DWUDZIESTYCH DO PIĘĆDZIESIĄTYCH XIX WIEKU

• Uwagi wstępne
• Katoliccy i liberalni krytycy nihilizmu: Baader, Radowitz, Cortes i Auerbach
• Baader: między naukowym nihilizmem a obskuranckim pietyzmem
• Radowitz, Cortes i Auerbach: nihilizm - wróg publiczny numer jeden
• Kierkegaarda melancholijny nihilizm nudy, ironii, lęku i rozpaczy
• Hedonistyczno-egoistyczny nihilizm Stirnera
• Krytyczny nihilizm lewicy heglowskiej i grupy Młode Niemcy
• Strauss, Bauer, Feuerbach: nihilistyczne aspekty radykalizacji heglizmu
• Die Nihilisten Gutzkowa

ROZDZIAŁ III: NIHILIZM W KRĘGU MYŚLI SCHOPENHAUEROWSKIEJ

• Antywoluntarystyczny nihilizm Schopenhauera
• Leopardi: pesymizm jako nihilizm
• Soteriologiczny nihilizm Hartmanna i Mainlandera
• Philosophie des Unbewusten Hartmanna
• Philosophie der Erlosung Mainlandera

ROZDZIAŁ IV: EX ORIENTE NIHIL. DZIEWIĘTNASTOWIECZNY NIHILIZM ROSYJSKI

• Uwagi wstępne
• Dwa modele nihilisty: Bazarow i Rachmietow
• Turgieniewowski Bazarow i jego propagator Pisariew
• "Nowy człowiek": Rachmietow Czernyszewskiego
• Słowo staje się ciałem: od nihilistycznych słów do nihilistycznych czynów - nihilizm jako afirmacja rewolucji i terroru
• Dostojewskiego zmagania z nihilizmem
• Notatki z podziemia
• Biesy

ROZDZIAŁ V: WYSOKA FALA NIHILIZMU: NIETZSCHE

• Didaskalia
• Prolog
• "Incipit tragoedia"

ZAKOŃCZENIE
Bibliografia
Summary
Indeks osobowy